🏄‍♂️कोरोना ची दुसरी लाट , Vaccination 💉 आणि आपण

🏄‍♂️कोरोना ची दुसरी लाट , Vaccination 💉 आणि आपण

( ©️ You can forward my posts with my name and without editing any content of it)

🌹डॉ. पद्मनाभ केसकर

EMS Instructor,  Ruby Hall Clinic,  Pune 

Mobile  - 9762258650

सध्या सर्वत्र दोनच विषय लोकांच्यामध्ये  चर्चेला दिसत आहे एक म्हणजे करोना ची दुसरी लाट आणि दुसरे म्हणजे कोरोना प्रतिबंधात्मक व्हॅक्सिन ! 

एका विषयाने लोकं चिंतित होत आहेत आणि त्या चिंते वर व्हॅक्सिन ची  भविष्यातील उपलब्धता हळूवार फुंकर घालत आहे ! 

सध्या युरोप व पाश्‍चात्त्य देशांमध्ये कोरोना च्या दुसऱ्या लाटेने थैमान घातले आहे आणि त्याच्या बातम्या पेपर आणि टीव्ही वरती पाहून लोक भयभीत होत आहेत.

 माझ्या माहितीतील कित्येक वृद्ध  व कमजोर लोक 👴हे गेले सात ते आठ महिने घराबाहेर पडलेलेच नाहीत . त्यांना आशा होती हा कोरोना दोन-चार महिन्यांमध्ये आधीच्या आजारांसारखा निघून जाईल. आणि नंतर आपण मुक्तपणे , निर्धास्तपणे बाहेर फिरू शकू.  

या त्यांच्या आशा आकांक्षा वर कोरोनाच्या  दुसऱ्या लाटेने पाणी फिरेल की काय असे त्यांना वाटायला लागले आहे . त्यात घरात  राहून राहून आणि आप्तेष्टांची समोरासमोर भेट नसल्याने ते हळवे झालेले आहेत. तेव्हा हि दुसरी लाट झेलणे त्यांच्या दृष्टीने मानसिक व शारिरिक रित्या फारच अवघड झाले आहे.

©️ Dr Padmanabh Keskar 

🏄‍♂️कोरोना ची दुसरी लाट म्हणजे काय ?

कोरोनाची च  असे नाही तर सर्वच विषाणूच्या साथी या त्यांना पोषक वातावरण असताना व मानवी शरीरात विषाणू प्रतिबंधक शक्ती नसल्यास परत परत येत राहतात . जेव्हा 80 ते 90 टक्के मानवी समुदाय हा त्या विषाणूने बाधित होऊन जातो तेव्हा त्या समूहामध्ये सामुदायिक विषाणू प्रतिकार शक्ती तयार होते यालाच आपण हर्ड इम्युनिटी असे म्हणतो .

हर्ड इम्युनिटी अर्थात सामुदायिक प्रतिकार शक्ती तयार होण्यासाठी एकतर 80 ते 90 टक्के समुदाय त्या विषाणूने बाधित व्हायला पाहिजे किंवा मोठ्या प्रमाणावर त्या विषाणू ला प्रतिबंधात्मक व्हॅक्सिनेशन व्हायला हवे. 💉आपण यातील दुसऱ्या घटनेची वाट पाहत आहोत .

उदाहरणच द्यायचं झालं  तर 2009 सालापासून आजपर्यंत दरवर्षी वर्षातून एकदा ते दोनदा स्वाइन फ्लूच्या विषाणूची ( H1N1 ) लाट येऊन जात असते .

 सुरुवातीच्या वर्षांमध्ये या H1N1 विषाणूने पण हाहाकार माजवला होता . पण जसजशी जास्ती जनता बाधित होत गेली व स्वाइन फ्लूचे व्हॅक्सीन उपलब्ध झाले तसे या विषाणूने होणारे मृत्यू कमी होत गेले. 

याच पद्धतीने गेले कित्येक वर्ष डेंगी या विषाणूची सुद्धा साथ दरवर्षी येत असताना आपल्याला दिसते . 

काही विषाणूच्या साथी या वर्षातून दोनदा येतात अर्थात पावसाळा व हिवाळा. कारण या काळामध्ये विषाणूला प्रसार होण्यासाठी पोषक वातावरण असते. कमी तापमान, आर्द्रता हे विषाणू चा प्रसार होण्यासाठी पोषक वातावरण असते .

बरेचदा अति तापमानाला विषाणू जिवंत राहत नाहीत किंवा त्याचे प्रसारण होत नाही पण आत्ताच्या कोरोनाच्या विषाणूने मात्र या थेरीला छेद दिला आहे 🤔45 डिग्री सेल्सियस पेक्षा जास्ती तापमानाला सुद्धा हा विषाणू प्रसारित होत राहिला.

सांगण्याचा उद्देश असा की दुसरी लाट किंवा नंतर तिसरी लाट हे काही विषाणूच्या साथी मध्ये नवीन नाही .

फक्त नवीन लाटेमध्ये किती डॅमेज होणार आहे याचा अंदाज बांधणे गरजेचे आहे . आणि तो डॅमेज होऊ नये म्हणून काय उपाय योजना करता येतील हे  आधीच ठरवणे महत्वाचे आहे .

कारण वारंवार लॉकडाउन  करणे आपल्याला परवडणारे नाही .... सध्या यूरोपमध्ये दुसऱ्या लाटेने हाहाकार माजवला आहे .  त्यामुळे इंग्लंड , फ्रान्स व इतर काही देशांनी परत लॉकडाउन घोषित केला आहे.  ती वेळ भारतावर  परत येऊ नये ही अपेक्षा ! ... कारण पहिल्या लाटे तील लॉकडाउन मुळे जी इकॉनॉमी ची अपरिमित हानी झाली आहे त्यातूनच बाहेर पडणे मुश्कील आहे झाले आहे . अनेक लोक बेरोजगार झाले आहेत आणि रोग परवडला पण उपाय नको अशी परिस्थिती निर्माण झाली आहे.

©️ Dr Padmanabh Keskar 

🌸कोरोना ची दुसरी लाट ही पहिल्या लाटे पेक्षा जास्त तीव्र असेल का ?

हे सांगता येणे अवघड आहे  , प्रत्येक ठिकाणच्या भौगोलिक परिस्थिती वर व समुदायाच्या प्रतिकारशक्ती वरती ते अवलंबून आहे .

कदाचित दुसऱ्या लाटेमध्ये जास्ती लोक विषाणू बाधित होऊ शकतील कारण पहिल्या लाटेच्या वेळेला लोकांच्या मनात जी भीती होती ती आता ओसरली आहे. आणि लोक मोठ्या प्रमाणावर घराबाहेर पडले आहेत . तसेच येणारा काळ हा थंडीचा असल्याने विषाणूला पोषक वातावरण आहे व दिवाळी सारखे मोठे सण जिथे लोक खरेदीसाठी व सणासुदीची साठी एकमेकांच्या घरी जातात , त्यामुळे सोशल डिस्टंसिंग या महत्त्वाच्या विषाणू प्रतिबंधक नियमाला फाटा बसण्याची शक्यता आहे.

 त्यामुळे मोठ्या प्रमाणावर दुसऱ्या लाटेमध्ये लोक कोरोना ने बाधीत होण्याची शक्यता आहे .

🌸पण कदाचित मृत्यु दर हा पहिल्या लाटे पेक्षा कमी राहील .

कारण कोरोनाच्या उपचारासाठी काय करावे लागते हे आता आपल्याला बऱ्यापैकी माहिती झाले आहे. जो पहिल्या लाटेमध्ये आंधळी कोशिंबिरीचा खेळ होता तो आता राहिला नाही. तसेच कमी कालावधीमध्ये हेल्थ केअर सेक्टर कशा पद्धतीने ऍक्टिव्हेट करायचा याचीसुद्धा रंगीत तालीम पहिल्या लाटे दरम्यान झालेली आहे . त्यामुळे ज्याला कपॅसिटी बिल्डिंग आपण म्हणतो ती कशी डेव्हलप करायची याची उजळणी मागील सहा महिन्यांमध्ये आपण केलेली आहे . त्यामुळे ट्रीटमेंट मध्ये कोणकोणत्या अडचणी येऊ शकतात व त्यावर कशी मात करायची हे आपल्याला माहीत आहे . त्यामुळे या दुसऱ्या लाटेमध्ये आपण मृत्यू दरावर नक्कीच नियंत्रण मिळवू .

©️ Dr Padmanabh Keskar 

🌺कोरोना च्या पहिल्या लाटेमध्ये जे रुग्ण बाधित झाले ते परत दुसऱ्या लाटेमध्ये बाधित होऊ शकतात का ? ( Chances of Reinfection )

✅हो  ... होऊ शकतात

ज्या रुग्णांमध्ये पहिल्या लाटे मधील आजारात शरीरांमध्ये पुरेशा अँटीबॉडी तयार झालेल्या नसतील , तर असे रुग्ण काळजी न घेतल्यास परत विषाणूने बाधित होऊ शकतात .

आत्तापर्यंत  बाधित झालेल्या रुग्णांमध्ये असे आढळले आहे की या reinfect  झालेल्या रुग्णांमध्ये आजाराची तीव्रता पहिल्या आजारापेक्षा जास्त तीव्र स्वरूपा ची आढळली आहे . 

कारण या रुग्णांमध्ये आधीच्या इन्फेक्शन च्या अँटीबॉडीज शरीरात असल्याने सायटोकायनिन स्ट्रोम नावाची घातक प्रक्रिया तुलनात्मक रित्या जास्त प्रमाणात होते .

त्यामुळे या आधी जो एक मतप्रवाह होता की एकदा इन्फेक्शन झाले की आता पुढे परत इन्फेक्शन होण्याची काही काळजी नाही ! -  हे चुकीचे आहे . 

✅त्यामुळे ज्यांना आधी इन्फेक्शन झालेले आहे त्यांनीसुद्धा पूर्वीप्रमाणेच काळजी घेणे अपेक्षित आहे.

©️ Dr Padmanabh Keskar 

🌺दुसरी लाट साधारण कधी येणे अपेक्षित आहे?

खरं सांगायचं झालं तर आधी ची लाट ओसरल्या शिवाय पुढील लाट आली असे म्हणता येणार नाही . 

कोणत्याही साथीमध्ये डोंगरा प्रमाणे ग्राफ दिसतो . ज्यात सुरुवातीला केसेस वाढत वाढत जातात व एक टोक गाठले जाते ( Peak ) . त्यानंतर सपाटी येते ( Plateu) आणि नंतर केसेस कमी व्हायला लागतात म्हणजे लाटेचा उतार ( Downfall ) चालू होतो .

 साधारण पाच टक्क्यांपेक्षा खाली जेव्हा केसेस पॉझिटिव्ह होण्याचा दर येतो तेव्हा लाट पूर्ण उतरली आहे असे समजले जाते.  सध्यातरी महाराष्ट्रामध्ये दहा टक्के च्या आसपास पॉझिटिव्ह होण्याचा दर आहे . त्यामुळे अजून पूर्ण आधीची लाट उतरली नाही .

 याउलट दिल्लीमध्ये आत्तापर्यंत दोन लाट येऊन गेल्या आणि आता तिसरी लाट चालू आहे . 

सध्या महाराष्ट्रामध्ये नविन केसेस मिळण्याचा जो दर आहे तो असाच चालू राहिला तर या महिनाअखेरपर्यंत सध्याची लाट पूर्ण ओसरेल . 

पण त्याच वेळी दिवाळी , फेस्टिवल सीझन असल्याने सोशल डिस्टंसिंग पाळले गेले नाही तर डिसेंबर किंवा जानेवारी मध्ये परत नव्याने केसेस वाढायला सुरुवात होतील आणि दुसरी लाट येईल . ती किती तीव्रतेची असेल ते आत्ताच सांगता येणे अवघड आहे .

 बरेचदा ऋतू बदलाच्या वेळी विषाणूजन्य साथी येतात हा विचार जर का केला तर दुसरी लाट फेब्रुवारीमध्ये सुद्धा येऊ शकते कारण हिवाळा आणि उन्हाळा यांच्यामधील हा संधिकाळ असतो.

©️ Dr Padmanabh Keskar 

🌸दुसऱ्या लाटेमध्ये आपण स्वतःचा बचाव कसा करू शकतो?

दुसर्‍याच लाटेमध्ये असे नाही तर यापुढे दीर्घकाळासाठी आपल्‍याला मास्कचा वापर , सोशल डिस्टंसिंग आणि हॅन्ड हायजिन म्हणजेच वारंवार साबणाने हात धुणे किंवा सॅनिटायझर चा वापर करणे या गोष्टी अंगिकारव्या लागतील . 

या सवयी आपल्या जीवनाच्या अविभाज्य भाग या पुढील काळासाठी बनणार आहेत. कारण कोरोना हा आजार दीर्घ कालावधीसाठी राहण्याची शक्यता आहे.

हा व्हायरस आत्ता जरी फारसा बदल न होता जगभरात पसरला आहे पण यापुढील काळात त्याच्या संरूपात बदल होऊन तो परत परत मानवी प्रजाती वर हल्ला करण्याची शक्यता आहे . 

त्यामुळे व्हॅक्सिनेशन या आभासी चिलखताला सुद्धा मर्यादा येऊ शकतात . कारण व्हायरस ने जर का स्वतःचे संरूप बदलले तर व्हॅक्सिनेशन चा उपयोग फारसा होणार नाही . पण या जर-तरच्या गोष्टी आहेत. 

👍आज तरी आपण भविष्यातील विषाणूच्या हल्ल्या पासून वाचण्यासाठी व्हॅक्सिनेशन चा प्रभावी वापर कसा करता येईल याचा विचार करत आहोत .

©️ Dr Padmanabh Keskar 

💉कोव्हिड व्हॅक्सिनेशन ची भारतातील सद्यस्थिती

सध्या भारतात मुख्यत्त्वे चार फार्मा कंपन्या कोव्हीड व्हॅक्सिन च्या निर्मितीमध्ये आघाडीवर आहेत.

1) भारतातील सिरम इन्स्टिट्यूट व ऑक्सफोर्ड यूनिवर्सिटी , UK आणि Astrazeneca Pharma यांच्या संयुक्त प्रयत्नातून कोव्हीशिल्ड या व्हॅक्सिन च्या  ट्रायल सध्या चालू आहे. 

 हे व्हॅक्सीन सध्या सर्वात पुढच्या ट्रायल स्टेजला ( stage 3 trial ) भारतामध्ये आहे . आणि जर याच वेगाने प्रगती चालू राहिली आणि कोणत्याही अडचणी न आल्यास ते जानेवारी 2021 मध्ये मोठ्या समुदायासाठी उपलब्ध होण्याची शक्यता आहे.

2) डॉ रेड्डी लॅबोरेटरी  व रशियाचे स्फुटनिक व्हॅक्सिन ( Sputnik V )  यांचा टाय अप् -  व्हॅक्सीन च्या निर्मितीमध्ये जगभरात सर्वात आघाडीवर असलेल्या रशियाच्या स्फुटनिक व्हॅक्सिन ( Sputnik V ) च्या भारतातील मानवी चाचण्या करून योग्य त्या परवानग्या मिळवून त्याच्या निर्मितीसाठी डॉ रेड्डी लॅबोरेटरी यांनी प्रक्रिया चालू केली आहे . हे व्हॅक्सिन सुद्धा सर्व काही प्रक्रिया सुरळीत पार पडल्या तर डिसेंबर-जानेवारीमध्ये उपलब्ध होऊ शकते. 

हे व्हॅक्सीन रशियाने सेफ्टी ट्रायल च्या काही टप्प्यांना टाळून वेगाने तयार केले आणि जनतेसाठी उपलब्ध केले त्यामुळे त्याच्या सेफ्टी विषयी जगातील काही देशांनी शंका उपस्थित केली होती

3) पूर्णपणे भारतीय बनावटीच्या *कोव्हॅक्सिन* नावाच्या व्हॅक्सिनच्या निर्मितीची प्रक्रिया व त्याच्या ट्रायल्स भारत बायोटेक इंटरनॅशनल लिमिटेड या कंपनीने चालू केल्या आहेत. 

ICMR व NIV यांच्याबरोबरच्या संयुक्त प्रयत्नाने  या व्हॅक्सिन ची निर्मिती चालू आहे . त्याच्या स्टेज थ्री ट्रायल साठी त्यांनी प्रक्रिया चालू केली आहे.

4) कॅडीला फार्मा ने सुद्धा कोविड व्हॅक्सिन निर्मितीमध्ये उडी घेतली आहे व त्यांनी सुद्धा परवानग्या मिळवून ट्रायल साठी प्रक्रिया सुरू केली आहे . 

कॅडीला फार्मा ही पूर्णतः त्यांच्या व्हॅक्सिन च्या निर्मिती बरोबरच रशियाकडून स्पुटनिक ( Sputnik V ) या व्हॅक्सिन च्या भारतातील निर्मितीसाठी व विक्रीसाठी प्रयत्नशील आहेत.

अशा तऱ्हेने या मुख्यत चार फार्मा कंपन्या covid-19 च्या व्हॅक्सीन निर्मितीमध्ये आघाडीवर आहेत . 

त्यातील सिरम इन्स्टिट्यूटच्या Covishield या व्हॅक्सिन च्या स्टेज 3 ट्रायल जवळ जवळ संपत आल्या आहेत आणि त्याचे रिझल्ट सुद्धा चांगले मिळत आहेत . ( इंग्लंडमधील स्टेज 3 च्या पार्टीसीपंट मध्ये अँटीबॉडीज च्या लेवल चांगल्या मिळाले आहेत )

✅ हे व्हॅक्सीन दंडा वरती घ्यायचे आहे ( Intramuscular) . एका इंजेक्शन मध्ये पुरेशा अँटीबॉडीज तयार होत नाहीत . त्यामुळे 28 दिवसांच्या अंतराने दुसरे इंजेक्शन घ्यावे लागते . दोन इंजेक्शन नंतर आवश्यक तेवढ्या अँटीबॉडीज तयार होतात असे लक्षात आले आहे . की ज्या एक वर्ष covid-19 आजारापासून संरक्षण करतात .

त्यामुळे आपण आशा करू नवीन वर्षामध्ये हे व्हॅक्सीन जनतेसाठी उपलब्ध होईल.

©️ Dr Padmanabh Keskar 

🍁येणाऱ्या काळात जे व्हॅक्सिन कोरोना प्रतिबंधक म्हणून उपलब्ध होतील  ते घेण्यास सुरक्षित असतील का?

कोणतेही व्हॅक्सिन जेव्हा बाजारात येते तेव्हा त्याच्या निर्मितीसाठी योग्य त्या परवानग्या घ्याव्या लागतात .

त्यासाठी त्या व्हॅक्सिनच्या आधी ट्रायल्स घेतल्या जातात . या ट्रायल्स दोन प्रकारच्या असतात एक म्हणजे Safety Trial आणि  दुसरी म्हणजे Efficacy Trial

Safety Trials मध्ये हे व्हॅक्सीन शरीरासाठी सुरक्षित आहे का हे बघितले जाते. तर

Efficacy Trials मध्येही व्हॅक्सीन परिणाम कारक आहे का हे बघितले जाते म्हणजे या व्हॅक्सिन मुळे रक्तामध्ये पुरेशा विषाणू प्रतिबंधक अँटीबॉडीज तयार होतात का हे तपासले जाते.

स्टेज वन ट्रायल -  या प्राण्यांवरती घेतल्या जातात व व्हॅक्सिन ची सुरक्षितता व  परिणामकारकता बघितली जाते.

स्टेज  टू  ट्रायल -  या माणसांवरती केलेल्या सेफ्टी ट्रायल्स असतात . त्या छोट्या मानवी समुदायवरती घेतल्या जातात . व हे बघितले जाते की हे व्हॅक्सिन कोणते दुष्परिणाम तर करत नाही ना ? आणि ते मानवी समुदायासाठी सुरक्षित आहे का ? 

या दोन ट्रायल मधून व्हॅक्सिन पास झाले तर ते- 

स्टेज थ्री ट्रायल - ला प्राप्त ठरते. या ट्रायल मध्ये या व्हॅक्सिन मुळे शरीरामध्ये विषाणू प्रतिबंधक प्रतिपिंडे ( Antibodies) तयार होतात की नाही व ते त्या विषाणू जन्य आजाराला अटकाव करते की नाही हे बघितले जाते. अर्थात ही  Eficacy ट्रायल असते. 

जर का सेफ्टी आणि Eficacy या दोन्ही लेव्हल वरती हे व्हॅक्सीन पास झाले तर मग पुढची - 

स्टेज फोर ट्रायल-  स्टेज फोर ट्रायल मध्ये ते मोठ्या समुदायावरती वापरून बघितले जाते. यामध्ये डॉक्टर , पोलिस , शासकीय कर्मचारी वर्ग इत्यादी फ्रन्टलाइन काम करणारा समुदाय निवडला जातो थोडक्यात या लोकांना प्रायोरिटी बेसिस वरती ही लस दिली जाते. 

व या समुदाया मध्ये चांगला फायदा दिसला तर *स्टेज फाइव* म्हणजे सर्वसामान्य जनतेला ते उपलब्ध होते.

🚑सध्या शासनाने स्टेज फोर मध्ये कोणाकोणाला कोव्हीड ची लस प्रायोरिटी बेसिस वर द्यायची यासाठी लिस्ट करण्याचे काम सुरू केले आहे. त्यामध्ये सर्व शासकीय व खाजगी डॉक्टरांना , आरोग्य कर्मचाऱ्यांना लिस्टमध्ये नाव ऍड करायला सांगीतले आहे . की जेणेकरून किती लोकांना ही लस पुढील टप्प्यात द्यायची आहे याचा अंदाज शासनाला येईल

©️ Dr Padmanabh Keskar 

🏥जेव्हा खरोखर ही लस सर्व जनतेसाठी उपलब्ध होईल तेव्हा काय चॅलेंजेस असतील?

Universal Immunization Program ( UIP )

The Electronic Vaccine Intelligence Network (eVIN) system provides real-time information on vaccine stocks and storage temperatures across all cold chain points in the country under the UIP.

या लसीच्या सर्व सामाईक वितरणासाठी शासनाने Universal Immunization Program ( UIP ) तयार केला आहे व सर्वांपर्यंत ही लस पोहोचावी यासाठी Technology ची मदत घेऊन The Electronic Vaccine Intelligence Network (eVIN) ची रचना केली आहे त्याअंतर्गतच सध्या जी एक्सेल शीट मध्ये स्टेज ट्रायल साठी पार्टिसिपंट ची लिस्ट केली जात आहे. त्यामध्ये प्रोव्हाइड केलेल्या इमेल वर किंवा मोबाईल वरून पार्टिसिपंट ला बोलवून ही लस दिली जाईल.

आपला देश हा अतिप्रचंड आहे . 130 कोटी पेक्षा जास्त जनते पर्यंत ही लस पोहोचवणे हे सोपे काम नाही .

 आत्तापर्यंत आपण माता व बालसंगोपन अंतर्गत ठराविक वर्गाला लसीकरण करत आलो आहोत . पण एवढ्या मोठ्या समुदायाला लसीकरण करण्याचे टास्क हे प्रथमच अंगावर घेतले आहे. 

त्यात अनेक प्रश्न  उभे राहणार आहेत जसे की कोल्ड चैन मेंटेनन्स - कारण ही लस 2 ते 8 डिग्री सेल्सिअस या तापमानाला स्टोअर करणे अपेक्षित आहे .

लसीकरणाचे मुख्य काम सुरु व्हायला उन्हाळा उजाडणार आहे . त्या काळात भारतातील अनेक शहरांमध्ये , गावांमध्ये 45 डिग्री सेल्सियस पेक्षा जास्त तापमान असते . तेव्हा सर्वप्रथम आपली कोल्डस्टोरेज कपॅसिटी वाढवावी लागणार आहे .

त्याच बरोबरीने तिची ट्रांसपोर्टेशन तसेच ही लस देणारे आरोग्य कर्मचारी , डॉक्टर ,  लस देण्या साठी लागणारे दवाखाने , शाळा इत्यादी सर्व इन्फ्रास्ट्रक्‍चर करणे हे मोठे चॅलेंजिंग काम असणार आहे . 

🚨आपण सर्वांनी एकत्र येऊन हे चॅलेंज स्वीकारून दाखवले पाहिजे. आणि जगामधील दोन नंबरच्या लोकसंख्या असलेल्या आपल्या देशाला एक रोल मॉडेल म्हणून अख्या विश्वामध्ये मानाने उभे केले पाहिजे.

आणि हे सर्व आपण नक्की करू ! 

कारण आपल्यामध्ये अनेक स्वरूपाचे भेद असले तरी शेवटी आपण सर्व भारतीय आहोत !!

आणि आपण या कोरोना रुपी संकटाचा नक्की पाडाव करू असे मला वाटते !!!

जय हिंद 🇮🇳🇮🇳🇮🇳

( ©️ You can forward my posts with my name and without editing any content of it)

🌹डॉ पद्मनाभ केसकर

EMS Instructor,  Ruby Hall Clinic,  Pune 

Mobile  - 9762258650