💓 ईसीजी झाला सोप्पा 💓भाग-16

 💓 ईसीजी झाला सोप्पा  💓

भाग-16

🌹डॉ. पद्मनाभ केसकर

आत्ययिक चिकित्सा तज्ञ , पुणे

( Emergency Management Expert , Pune )

Mobile - 9762258650

आजच्या या भागामध्ये आपण QRS Complex च्या हाईट ( Amplitude ) विषयी चर्चा करणार आहोत.

आपल्याला माहिती आहे की इसीजी पेपर वर X axis हा Time दर्शवतो. तर Y axis हा Voltage दर्शवतो. म्हणजेच QRS complex ची हाईट अर्थात उंची ही प्रमाणापेक्षा जास्त असल्यास ( Y axis ) ती QRS complex ची High Voltage morphology असते. याउलट QRS complex ची उंची ही खूप कमी असल्यास Low Voltage Morphology समजली जाते. आता किती उंच QRS complex म्हणजे High Voltage आणि किती छोटा किंवा short QRS complex म्हणजे Low Voltage हे आपण बघूच. 

🍁 High Voltage QRS Morphology

हृदयाच्या एकूण मांस पेशी मध्ये Left Ventricle चे प्रमाण हे सर्वात जास्त असते. त्यामुळे High Voltage Morphology मध्ये Left Ventricular Hypertrophy हे सर्वात प्राधान्याने कारण पुढे येते.  

🍁Left Ventricular Hypertrophy

Left Ventricular Hypertrophy होण्याची कारणे आपण सध्या बघणार नाही आहोत कारण सध्या आपण ECG विषयी चर्चा करत आहोत. पण बरेचदा long standing Hypertension, Aortic stenosis इत्यादी कारणांमुळे Pressure overload येऊन Left Ventricular Hypertrophy होते. 

Left Ventricle च्या walls या जाड ( thick ) झाल्यामुळे prolonged depolarisation होते ( Increased R wave peak time ) आणि त्यामुळे depolarisation ( Ventricular relaxation) पण prolonged होते त्यामुळे ST - T wave abnormalities आपल्याला ईसीजी वर दिसतात. 

थोडक्यात LVH मध्ये Left side च्या इसीजी लीडमध्ये ( I , aVL , V4 - V6 ) R wave चे Amplitude ( उंची ) वाढलेले दिसते. तर S wave ( negative wave ) ची depth ही Right sided इसीजी लीड ( III , aVR , V1 - V3 ) मध्ये वाढलेली दिसते.

Left Ventricular Hypertrophy इसीजी वरती diagnosis करण्यासाठी बरेच क्रायटेरिया आहेत पण मुख्यत्वे करून जो सोपा क्रायटेरिया वापरला जातो तो म्हणजे - 

Sokolov-Lyon criteria: S wave depth in V1 + tallest R wave height in V5-V6 याची बेरीज 35 mm म्हणजेच 35 small squares इतकी किंवा यापेक्षा जास्त असेल तर Left Ventricular Hypertrophy चे निदान केले जाते.

( खालील इसीजी बघा )

LVH by voltage criteria: S wave in V2 + R wave in V5 > 35 mm

🍁 Some more Voltage criterias considered for Left Ventricular Hypertrophy

Limb Leads

R wave in lead I + S wave in lead III > 25 mm

R wave in aVL > 11 mm

R wave in aVF > 20 mm

S wave in aVR > 14 mm

Precordial Leads

R wave in V4, V5 or V6  > 26 mm

R wave in V5 or V6 plus S wave in V1 > 35 mm

Largest R wave plus largest S wave in precordial leads > 45 mm

🍁 Additional ECG changes seen in LVH

1) Left atrial enlargement

2) Left axis deviation

3) ST elevation in the right precordial leads V1-3 

4) Prominent U waves )

🍁 Left Ventricular strain pattern मध्ये Left sided इसीजी लीडमध्ये Tall R wave च्या बरोबरीने ST segment depression आणि T wave inversion दिसते.

( खालील इसीजी बघा ) 

पण सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे एक गोष्ट लक्षात ठेवली पाहिजे Left Ventricular Hypertrophy साठी केवळ High Voltage criteria वापरणे बरोबर नाही. 

कधी कधी असे पण दिसते की पेशंटला 2D Echo मध्ये Left Ventricular Hypertrophy असते पण ECG वर तसे बदल दिसत नाहीत . 

🍁Right Ventricular Hypertrophy

 Right Ventricular Hypertrophy साठी अनेक कारणे असली तरी मुख्यत्वे करून Pulmonary Hypertension, Pulmonary embolism, Mitral Stenosis, Chronic Lung disease इत्यादी कारणे असतात. 

ECG वरून Right Ventricular Hypertrophy ओळखण्यासाठी खालील गोष्टी विचारात घेतल्या जातात.

1) Dominant R wave in V1 (> 7mm tall ) म्हणजेच V1 मध्ये जर का R wave ( positive deflection) ही Dominant असेल आणि ती 7 mm पेक्षा जर का उंच असेल तर तो Right Ventricular Hypertrophy क्रायटेरिया समजला जातो.

2) Right Axis deviation more than 110 degree .

3) Dominant S wave ( negative deflection) in V5 - V6 more than 7 mm deep 

या बरोबरीनेच Right Atrial enlargement / Right Ventricular strain pattern पण मिळू शकतो. 

Right Ventricular Hypertrophy ECG

( खालील ECG बघा)

🍁Right Ventricular Strain pattern

ST depression / T wave inversion in the right precordial (V1-4) and inferior (II, III, aVF) leads.

टीप - ECG मध्ये Right Bundle Branch Block असेल तर Right Ventricular Hypertrophy चे क्रायटेरिया उपयोगी पडत नाहीत.

🍁Low QRS Voltage

आत्तापर्यंत आपण वरती QRS complex ची उंची अर्थात हाईट अर्थात Amplitude वाढल्यास काय शक्यता संभवतात याची चर्चा केली. 

आता आपण याउलट QRS complex ची उंची कमी असल्यास ज्याला आपण Low Voltage इसीजी असे म्हणतो त्याची थोडक्यात चर्चा करू.

🍁कोणत्या इसीजीला Low Voltage ईसीजी असे म्हणायचे ?

⭕Diagnostic criteria

The QRS is said to be low voltage when:

The amplitudes of all the QRS complexes in the limb leads are < 5 mm; or

The amplitudes of all the QRS complexes in the precordial  leads are < 10 mm

( खालील इसीजी बघा )

🍁 Low Voltage QRS ECG ची कारणे

1) Massive Pericardial effusion

2) Fluids - Pericardial effusion, pleural effusion 

3) Fat - Obesity 

4) Air - Emphysema, Pneumothorax 

5) Myxoedema 

6) Cardiomyopathy, Pericarditis etc 

🍁 Massive Pericardial effusion

Characteristic triad - 

1) Low Voltage QRS 

2) Tachycardia 

3) Electrical alterans ( म्हणजे सोप्या शब्दात एक आड एक QRS complex ची उंची ( Voltage) कमी जास्त होते. 

( उदाहरणा दाखल खालील ईसीजी बघा )

*🌹डॉ. पद्मनाभ केसकर*

आत्ययिक चिकित्सा तज्ञ , पुणे

( Emergency Management Expert , Pune )

Mobile - 9762258650