💓 ईसीजी झाला सोप्पा 💓भाग-15

 💓 ईसीजी झाला सोप्पा  💓

भाग-15

🌹डॉ. पद्मनाभ केसकर

आत्ययिक चिकित्सा तज्ञ , पुणे

( Emergency Management Expert , Pune )

Mobile - 9762258650

आजच्या या भागामध्ये आपण QRS Complex विषयी  चर्चेला सुरुवात करणार आहोत .

ECG वर QRS Complex हा Ventricular depolarisation दर्शवतो. Ventricular depolarisation म्हणजेच सोप्या भाषेमध्ये Ventricular Contraction 

( Ventricular depolarisation is a conduction activity which causes Ventricular Contraction. Ventricular Contraction is a mechanical activity) 

QRS Complex हा तीन wave चा मिळून तयार झालेला आहे. Q wave , R wave , S wave ..

यातील प्रत्येक wave कशा पद्धतीने येते यावरून QRS complex चे Naming होते. ( खालील फिगर बघा ) 

जेव्हा ईसीजी मधील QRS कॉम्प्लेस कडे तुम्ही नजर टाकता तेव्हा त्यामध्ये तीन गोष्टी बघणे जरूरीचे आहे - 

1) QRS कॉम्प्लेक्सची width अर्थात जाडी ..

2) QRS कॉम्प्लेक्सची Height अर्थात उंची ...

3) QRS कॉम्प्लेक्सची Morphology

आता या पैकी QRS width ची सर्वप्रथम चर्चा करू.

1) QRS Width - QRS कॉम्प्लेक्स ची जाडी किंवा width ही ईसीजी पेपर वरील छोट्या तीन स्क्वेअर पेक्षा जास्त नको ( 0.08 seconds to 0.12 seconds ).

तीन छोट्या स्क्वेअर पेक्षा ( 0.12 seconds) QRS कॉम्प्लेक्सची जाडी कमी असल्यास त्याला Narrow Complex असे म्हणतात. अशा वेळेला रिदम Supraventricular असतो. म्हणजेच इम्पल्स हा AV node पासून वरच्या भागातून Originate झालेला असतो. 

🌷Narrow QRS Complex 

- असल्यास  Impulse हा खालील पैकी तीन ठिकाणावरून Originate झालेला असू शकतो - 

1) Sino-atrial node ie SA node (= normal P wave)

2) Atria (= abnormal P wave / flutter wave / fibrillatory wave)

3) AV node / junction (= either no P wave or an abnormal P wave with a PR interval < 120 ms

खाली दिलेले काही ईसीजी बघा ज्यामध्ये Narrow Complex ची काही उदाहरणे आहेत -

🌷Broad QRS Complex -  

QRS कॉम्प्लेक्स ची जाडी अर्थात Width ही ईसीजी पेपर वरील तीन छोट्या स्क्वेअर पेक्षा जास्त असेल तर त्याला Broad QRS complex असे म्हणतात. असे जेव्हा ईसीजी वरती दिसते तेव्हा रिदम हा Ventricular असतो म्हणजेच इम्पल्स AV node च्या खालील भागातून originate झालेला असतो. अशा वेळेला P wave अबसेन्ट असते. ( P wave ईसीजी वरती दिसली तर समजून घ्यावे की इम्पल्स हा Sinus node पासून originate झाला आहे. ) 

P wave ईसीजी वरती दिसत आहे आणि तरीसुद्धा QRS Complex broad असेल तर त्याचा अर्थ बऱ्याच वेळेस Bundle Branch Block असा असू शकतो. 

म्हणजे इम्पल्स बरोबर Sinus node पासून निघाला पण Bundle Branch Block असल्याने त्याला दोन्ही Ventricle ला ऍक्टिव्हेट करण्यासाठी वेळ लागला म्हणून QRS Complex broad झाला. ( ECG वरती X axis हा Time दर्शवतो . QRS Complex म्हणजे सोप्या भाषेमध्ये Ventricular Contraction . Bundle Branch Block मुळे Ventricular Contraction साठी वेळ लागतो त्यामुळे QRS complex broad होतो )

Supraventricular rhythm मध्ये पण काही वेळेस QRS COMPLEX broad होऊ शकतो . ते होण्याची इतर कारणे म्हणजे Hyperkalemia, Sodium channel Blockade , Aberrant conduction इत्यादी.

त्याचप्रमाणे ईसीजी वरती P wave अबसेन्ट असेल आणि QRS COMPLEX broad असेल तर याचा अर्थ impulse हा Sinus node पासून निघालेला नाही तर तो Ventricle मधून Originate झालेला आहे ( Ventricular rhythm ) ,  Ventricle पासून originate झालेले इम्पल्स हे वीक असल्याने Ventricular Activation साठी वेळ लागतो त्यामुळे QRS COMPLEX  हा broad असतो.

Broad complexes हा Ventricle मध्ये originate झालेला असू शकतो किंवा Supraventricular असल्यास त्याचे aberrant conduction खालील कारणांमुळे होऊ शकते - 

1) Bundle branch block (RBBB or LBBB)

2) Hyperkalaemia 

3) Poisoning with sodium-channel blocking agents (e.g. tricyclic antidepressants)

4) Pre-excitation (i.e. Wolff-Parkinson-White syndrome)

5) Ventricular pacing

6) Hypothermia 

Broad QRS Complex चे उदाहरण म्हणून खालील ईसीजी बघा -

पुढील भागामध्ये आपण QRS COMPLEX ची उंची अर्थात हाईट वाढल्यानंतर किंवा कमी झाल्यानंतर ( High Voltage / Low Voltage) कोणत्या शक्यता संभवतात याचा विचार करू.  

🌹डॉ.पद्मनाभ केसकर

आत्ययिक चिकित्सा तज्ञ , पुणे

मोबाईल - 9762258650